Wiedza
Na czym polega wiedza? Co składa się na wiedzę? To fundamentalne pytania odnoszące się nie tylko do nauki, ale wszelkiego poznania. Takie pytania zadawali sobie wielcy filozofowie. Już Sokrates zastanawiał się nad tym zagadnieniem. Doszedł do wniosku, że wiedza to … prawdziwe przekonanie.
Arystoteles podzielił wiedzę na praktyczną i teoretyczną. Kartezjusz szukał podstaw wiedzy w wątpieniu. Immanuel Kant podzielił wiedzę na rozumową (a priori) i doświadczalną (a posteriori).
Pytanie o wiedzę – w tym POZNANIE NAUKOWE - zadał sobie znany filozof, logik Bertrand Russel. Sformułował ciekawe hipotezy, które warto prześledzić. Wedle niego można wiedzę sprowadzić do dwóch układów: CO się poznaje i JAK się poznaje. To intuicyjne podejście. Nawet mówi się i pyta „co-i-jak?”
To „co” musi się odnosić do możliwych bytów na świecie. Co istnieje w świecie? Na pewno istnieją RZECZY, szeroko rozumiane. Istnieją także PRAWDY, które także odnoszą się do fałszu. Są na świecie zatem: rzeczy i prawdy.
Kolejne zagadnienie, to sposób poznania. Russel i tym razem widział dychotomię w sposobach poznania. Rzeczy i prawdy bowiem poznaje się BEZPOŚREDNIO i OPISOWO.
Bezpośredni sposób poznania to taki, jeżeli coś się NARZUCA, jest machinalne i oczywiste bez używania dodatkowych reguł i narzędzi. Opisowy sposób poznania polega na zastosowaniu operacji ROZUMOWANIA. W tym zakresie mieści się poznanie naukowe. Są zatem dwa sposoby: ten „z pierwszej piłki” (bezpośredni) i ten wymagający myślenia (opisowy, w tym naukowy).
Istnieje zatem 4 GRUPY wiedzy powstające z kombinacji: rzeczy-prawdy i bezpośrednio-opisowo. Pierwsza grupa, to poznanie RZECZY BEZPOŚREDNIO. Istnieje 5 TYPÓW poznania bezpośredniego.
Istnieje zatem poznanie ZMYSŁOWE, np.: barw, dźwięków. Drugi typ to poznanie przez INTROSPEKCJĘ, jako zmysł wewnętrzny. Kolejny, trzeci typ poznania to WSPOMNIENIA poprzez pamięć. Czwarty typ jest kontrowersyjny, bo jest to JAŹŃ, ale rozumiana przez Russela, jako strumień własnych doznań - odczuwanie bólu, przyjemności. I piąty typ poznania, to POJMOWANIE bytów ogólnych, tzw. POWSZECHNIKÓW. To ciekawe i ważne zagadnienie odnoszące się do platońskich idei.
Rzeczy można poznawać także opisowo, to drugi sposób poznawania rzeczy. Russel wyróżnia dwa typy takiego poznania. Pierwszy, to poznanie przedmiotów fizycznych poprzez DANE i PARAMETRY. W tym zakresie mieści się nauka, głównie ścisłe. Drugi, to doznania innych ludzi, do których docieramy poprzez rozumowanie oparte o analogie do własnych przeżyć. Te dwa typy poznania opisowego wymagają procesu rozumowania. Na tym polega opisowy sposób poznania, w tym przypadku rzeczy. Ono jest zawodne, ale Russel je wyróżnił.
Podobnie do rzeczy, prawdy mogą być poznawane bezpośrednio. Pierwsza, to poznanie poprzez INDUKCJĘ, która się narzuca; z obserwacji jednostkowej ekstrapoluje się ogólną tendencję. Drugi typ poznawania prawd bezpośrednio to uznawanie fundamentalnych PRAW LOGICZNYCH, np. prawo sprzeczności, wyłączonego środka, itp. Te prawa są samooczywiste i niedowodliwe. Wreszcie trzeci typ poznania, to poprzez podstawowe PRAWDY ETYCZNE, które są oczywiste i się narzucają, np. szczęście jest bardziej pożądane niż cierpienie, wiedza niż ignorancja. Ten sposób poznania jest jednak dość zagmatwany.
Prawdy, które poznajemy przez opis, to te prawdy, które są WYPROWADZONE z prawd poznawanych bezpośrednio. To wyprowadzanie wymaga rozumowania, sekwencji, myślenia. Tutaj jest zatem cała epistemologia.
Tak, według Bertranda Russela, powinno się definiować możliwą wiedzę pozyskiwaną przez człowieka. Istnieją 2 sposoby 4 grupy i 11 szczegółowych typów. Można wykreślić czytelne drzewo poznania wiedzy wedle Russela. W tym zakresie przebiegają również ścieżki poznania naukowego.
Czy to jedyny sposób podejścia do poznania? Ciekawą koncepcje zaprezentował Gilbert Ryle, profesor Oksfordu. Definiuje on 2 rodzajach wiedzy. Istnieje wiedza JAK i wiedza ŻE.
Wiedza „że”, to wiedza propozycjonalna. Na przykład taka, że: świeci słońce, ziemia jest okrągła, pies ma 4 nogi,
INTELIGENCJA to wiedza „jak”, to UMIEJĘTNOŚĆ, np. pływanie, gotowanie, jazda na rowerze. Nie można się tego nauczyć z podręcznika, nie wynika z teorii.
To zajmujący podział, rozróżnienie, zwłaszcza, gdy analizuje się wiedzę „jak”. Współczesna szkoła stawia zdecydowanie na wiedzę „że”. Ta nie tworzy synergicznej syntezy, szybko ulatuje. Wiedza opisowa, według podziału Russela, to także najczęściej wiedza „że”.
Ale gdyby z wiedzy opisowej wyłonić wiedzę „jak” i na tym głównie oprzeć współczesne szkolnictwo? Dodać do tego rozbudzanie w uczniach: kreatywności, pasji, odporności psychicznej, ciekawości, budowania więzi, wrażliwości, wytrwałości. Powstanie wówczas szkoła bliska doskonałości, oparta na NAJLEPSZEJ wiedzy.